1972-ci ildə fransız geoloq və tədqiqatçı Mişel Siffr Texasda könüllü olaraq yerin 134 metr dərinliyində yerləşən bir mağaraya endi. 180 gün. Tam qaranlıqda. Nə saatı vardı, nə günəş işığı, nə də hər hansı insanla ünsiyyət. Onun məqsədi insan beyninin zamanı necə qavradığını öyrənmək idi. O inanırdı ki, bu sirrin açarı — xarici aləmdən tam təcriddədir.

Bu məqsədlə Siffr radikal bir təcrübəyə başladı. O, heç bir zaman ölçü aləti olmadan yaşamağa qərar verdi. Günəşsiz, saat olmadan, bədən ritmlərini izləmə imkanından tam məhrum halda o, beynin bu vəziyyətə necə reaksiya verəcəyini öyrənmək istəyirdi.

Əvvəlcə o, sadəcə aclıq və yorğunluq hissinə əsaslanaraq yemək yeyir və yatırdı. Amma tezliklə daxili bioloji saatı pozulmağa başladı. Dəqiqələr saatlara bənzəyir, günlər bir-birinə qarışırdı. Zaman mənasını itirirdi.

Onun psixi vəziyyəti pisləşməyə başladı:

Səslər eşidirdi, kölgələr görürdü.

Paranoyaya qapılırdı, guya mağarada kimsə vardı.

Düşüncələri daha da dağınıq olurdu.

İzolasiya onun psixikasını sarsıdırdı. Bu müddətdə səthdəki komandası onun hər addımını qeydə alır, real zamanla müqayisə edirdi. Və tezliklə heyrətamiz bir şey aşkar etdilər: Siffr reallıq hissini tamamilə itirmişdi.

İkinci ayda o, bir gün keçdiyini düşünürdü, halbuki artıq 48 saata yaxın vaxt ötmüş olurdu. Onun daxili saatı yavaşlamışdı. Orqanizm yeni bir ritm qurmuşdu:

36 saat oyaqlıq

12 saat yuxu

Bu, elmi cəmiyyəti şoka saldı. Aydın oldu ki, günəş işığının olmadığı şəraitdə insan beyni öz vaxt hissini qurur. Bu, sübut edirdi ki, bizdə xarici dünyadan asılı olmayan daxili bioloji zaman sistemi mövcuddur.

Lakin daha qaranlıq nəticələr də var idi. Aylar keçdikcə onun psixikası çökməyə başladı:

Cümlələrin ortasında sözləri unudurdu

Sadə şeyləri xatırlamaq çətinləşirdi

Əhvalı eyforiyadan ümidsizliyə qədər dəyişirdi

İzolasiya onun beynini yenidən yazırdı. Daha sonra Siffr bu təcrübəni belə təsvir etmişdi:

"Ağılsızlığa doğru asta-asta sürüşmə”.

O, hətta mağaradakı həşəratlarla danışır, öz səsində təsəlli axtarırdı. Amma sükut həmişə qayıdırdı — sarsıdıcı və amansız.

180 gün sonra o, mağaradan çıxarıldı. Ona görə sadəcə 151 gün keçmişdi. Zaman onun zehnindən təxminən bir ayı "oğurlamışdı”.

Bu təcrübə sübut etdi:

Zaman təkcə xarici aləmin gerçəkliyi deyil.

O, beynimizin aktiv şəkildə qurduğu bir anlayışdır.

İzolasiya və hiss deprivasiyası zamanı təhrif edir, disoriyentasiya və psixi pozuntular yaradır.

Bu kəşflər elmdə sıçrayışa səbəb oldu:

Sirkadiyen ritmlərin öyrənilməsində,

Kosmonavtların uzun müddətli təcridə hazırlanmasında,

Tənha həbsin psixoloji təsirlərinin başa düşülməsində.

Lakin bunun yüksək bir ödəməsi oldu. Siffr əvvəlki insan deyildi:

Uzunmüddətli yaddaş itkisi yaşadı

Psixikasını bərpa etmək illər apardı

Mağaranı "ömür boyu onu izləyən sonsuz gecə” adlandırdı

Amma o, yenə də geri qayıtdı. Yenidən özünü mağaralara saldı, zehnini yenidən sınağa çəkdi. Onun işi bugünkü yuxu, zaman və insan psixikası elminin təməlini qoydu.

Amma cavabını axtardığı suallar hələ də cavabsızdır:

Zaman nədir?

O, obyektiv reallıqdırmı?

Yoxsa yalnız şüurumuzda mövcud olan bir illüziya?

Siffrin təcrübəsi göstərdi: - Hər ikisidir.

Zaman həm kənarda, həm də içimizdə yaşayır.

"Zehin — bu, bir kainatdır". — Mişel Siffr

Siffrin mirası bizə bir şeyi xatırladır:

İnsan zehninin həm nə qədər kövrək, həm də nə qədər möhkəm olduğunu.

Və ən dərin boşluqların bəzən xaricdə deyil, içərimizdə olduğunu…

Alpər