Dünyanın ən qədim analoq kompüteri kimi tanınan Antikitera mexanizmi ilə bağlı yeni tədqiqat, bu qədim cihazın heç vaxt nəzərdə tutulduğu kimi işləmədiyini ortaya qoya bilər. Hələ rəy üçün təqdim olunmamış bu tədqiqat, mexanizmin funksionallığı ilə bağlı uzun müddətdir davam edən müzakirələrə yeni baxış gətirir.

Qaynarinfo xəbər verir ki, qədim yunanlara məxsus batmış bir gəmidə aşkar edilmiş bu unikal cihaz Qreko-Roman sivilizasiyasının texnoloji bacarıqlarını nümayiş etdirir. Antikitera mexanizmi ulduzların və planetlərin hərəkətini izləmək üçün hazırlanmış mürəkkəb dişli sistemləri və göstəricilərdən ibarət olub. Miladdan əvvəl 60-cı illərə aid olduğu ehtimal edilən bu artefakt dövrünün elmi və mühəndislik biliklərinin zirvəsi sayılır.

Lakin cihazın dəqiq olaraq nə vaxt hazırlandığı bilinmir və sualtında keçirdiyi 2.000 il ərzində ciddi aşınmalara məruz qaldığı üçün onun işləmə qabiliyyəti barədə dəqiq nəticələr əldə etmək çətindir.

Araşdırmaçılar Alan Torndike və Mayk Edmundsun əvvəlki tədqiqatlarını birləşdirərək yeni model yaradıblar. Torndike cihazın dişlilərindəki üçbucaq formalı kəsimlərin, onun bərabər hərəkət əvəzinə yavaşıb-sürətlənməsinə səbəb olduğunu göstərib. Edmunds isə kompüter tomoqrafiyası (CT) ilə dişlilərdəki istehsal qüsurlarını detallı şəkildə sənədləşdirib. O, dişlərin qeyri-bərabər yerləşməsi və istehsal uyğunsuzluqlarının cihazın hərəkətini ciddi şəkildə poza biləcəyini qeyd edib.

Əgər Edmundsun təhlilləri doğrudursa, günəş göstəricisi (ibresi) tam dövrünün üçdə birini belə tamamlamadan ilişə bilər. Üstəlik, bütün dişliləri eyni anda hərəkətə gətirən bu sistemdə bir elementin sıxışması bütöv mexanizmi dayandıra bilər.

İşləmədi, yoxsa biz səhv başa düşdük?

Tədqiqatçılar iki mümkün ssenarini irəli sürür:

1. Cihaz nəzərdə tutulduğu kimi işləməyib.

2. Bu gün müşahidə edilən qüsurlar, əslində, cihazın hazırlandığı dövrdə bu qədər ciddi olmayıb.

Edmundsun müşahidə etdiyi struktur pozuntuları, 2.000 illik korroziya nəticəsində yaranmış ola bilər və bu da ilk vəziyyətdəki dəqiqliyin daha yüksək olduğunu göstərə bilər.

Bəzi mütəxəssislər isə cihazın bu qədər dəqiq hazırlanmasının onu praktiki astronomik ölçmələr üçün deyil, daha çox tədris və ya nümayiş məqsədli bir modelə çevirdiyini düşünür. Bu nəzəriyyə, mexanizmin gerçək funksionallığını qiymətləndirməyi daha da çətinləşdirir.

Antikitera mexanizmi: davam edən bir gizəm

Nəticə etibarilə, Antikitera mexanizmi ilə bağlı bu son araşdırma da mübahisələri tam sonlandırmır. Alimlər hesab edirlər ki, nəticələr diqqətlə təhlil edilməli və bu qədim cihazın necə və hansı məqsədlə istifadə edildiyini anlamaq üçün əlavə araşdırmalara ehtiyac var.

Tədqiqatın ilkin versiyası artıq arXiv platformasında paylaşılıb və elmi ictimaiyyət bu antik texnoloji möcüzənin sirrini bir qədər də aydınlaşdırmağa ümid edir.

Aydın